Tillögurnar eru settar fram með hliðsjón af norskri, danskri og finnskri afplánunar-tilhögun. Tilgangurinn með framlagningu tillagnanna er fyrst og fremst að fækka endurkomum í fangelsi, að byggja upp einstaklinga sem hafa lágt sjálfsmat og hafa villst af braut, auk þess að fækka vímuefnaneytendum innan fangelsisins. Aðalmarkmiðið er þó að fækka brotaþolum sem og fækka þeim föngum sem fara á varanlega fjárahagsaðstoð ríkis eða sveitarfélaga.

Að stefna stjórnvalda verði gerð í málaflokknum og þá með endurhæfingu að leiðarljósi.

Að einstaklingsbundin meðferðar- og vistunaráætlun verði gerð fyrir hvern dómþola hvort sem hann afpláni í fangelsi eða samfélagsþjónustu.

Að mentun fangavarða verði færð á háskólastig svo rannsóknir á málaflokknum verði tíðari.

Að allt kapp sé lagt á að fólk þurfi að vera sem styðst í lokuðu fangelsi og að fólk í afplánun í opnum úrræðum starfi eða stundi nám á daginn virka daga utan fangelsis.

Að föngum sé boðin fjármálaaðstoð strax í upphafi fangavistar eða í samfélagsþjónustu þannig að þau lendi ekki í skuldafangelsi eftir afplánun.

Að dómstóll ákvarði hvort einstaklingur afpláni í fangelsi eða samfélagsþjónustu. Þá er mjög mikilvægt að dómstóll ákvarði breytingar eins og t.d. hvort kalla skuli dómþola aftur í afplánun í fangelsi ef grunur er á að hann hafi misnotað eða brotið skilyrði í framgangnum eða á reynslulausn.

Að vinnu- eða námsskylda sé í öllu ferlinu í afplánun og eftir atvikum meðferð sem hentar viðkomandi. Lagt sé áherslu á að útskrifa fólk úr fangelsunum með prófgráðu. Fangelsi á að vera skólastofnun.

Að reglan verði sú að einstaklingar sem hafa ekki áður gerst brotlegir og fá dóm sem er undir 6 ár hefji afplánun í opnu úrræði. Til að koma í veg fyrir skaðsemi sem það að fara í fangelsi getur haft í för með sér, atvinnumissi, fjölskyldu- og vinamissi, falla í rangan félagsskap o.fl. teljum við vænlegra til árangurs að fólk með minniháttar dóma fari aldrei inn í fangelsiskerfið. Oft hafa ungir og áhrifagjarnir einstaklingar, með minniháttar dóma, farið í fangelsi og kynnst þar mönnum sem eru ekki á leið til betrunar. Þeir jafnvel líta upp til þeirra og dragast inn í harðari afbrot að afplánun lokinni. Standist viðkomandi hins vegar ekki þær kröfur sem gerðar eru til þeirra sem vistast í opnum úrræðum séu þeir einstaklingar sendir í lokað fangelsi.

Allir dómþolar fá sjálfkrafa reynslulausn eftir helming afplánunar í sinnu fyrstu afplánun sama hvert brotið er. Fyrir seinni afplánanir er það árangur og hegðun í afplánuninni sem haft er til viðmiðunar þegar ákvörðun um reynslulausn er tekin.

Lögð er til sú breyting að í stað þess að hafa rétt til leyfa utan fangelsis eftir að 1/3 dóms hefur verið afplánaður (þó aldrei síðar en eftir 4 ára afplánun), eins og er í dag, verði reglan sú að taka dagsleyfa hefjist eftir afplánun 1/4 dóms. Dæmi er um að menn sem fá reynslulausn eftir að hafa afplánað helming dóms hafi aldrei kost á því að nýta sér dagsleyfi, þar sem þeir uppfylla skilyrði til afplánunar á Vernd áður en 1/3 af dómi (sá tími sem miðað er við í dag að taka dagsleyfa hefjist). Miðað við núverandi fyrirkomulag hefst réttur til töku dagsleyfa eftir 4 ár, hvort sem menn eru með 12 eða 16 ára dóm. Megintilgangur breytingarinnar þó sá að dómþoli missi ekki fjölskyldutengsl, tengls við venjulegt fólk og venjulegt líf, en dæmi eru um einstaklinga sem hafa lítið annað að gera en að heimsækja menn sem þeir hafa afplánað með.

Einstaklingar hafi möguleika á námsþátttöku utan fangelsis þegar þeir hafa verið samfellt í afplánun í 1 ár, hafa sýnt af sér fyrirmyndarhegðun í fangelsi og stunda nám við námsgrein sem krefst þátttöku í námslotum. Það hefur sýnt sig að einstaklingar sem mennta sig og vinna sér inn ákveðin starfsréttindi gengur betur að feta sig í samfélaginu en ella að lokinni afplánun. mikilvægt er að hvetja fanga til náms enda helst menntun og glæpir í hendur í samfélaginu. Koma þarf á verknámi í sem flestum greinum í fangelsin en það er vitað að fangar eru oft góðir verkmenn og þar er heil gullkysta af fólki sem vill læra og komast af þeirri braut sem kom þeim í fangelsi.

Að dómþola sem hefur afplánun verði úthlutað félagsráðgjafa frá sínu sveitafélagi sem heldur utan um hans mál, veitir honum upplýsingar varðandi framgangs- og betrunarstefnu fangelsisins og ýti undir að hann nýti sér þau úrræði sem honum stendur til boða. Tilgangurinn er að auðvelda eftirfylgni með einstaklingnum þegar hann snýr út í samfélagið að nýju og tryggja að hann fái þá aðstoð sem sveitarfélögin bjóða upp á. Með því að skipuleggja slíka aðstoð betur en nú er gert fær samfélagið meira til baka fyrir þá aðstoð sem veitt er, en hefur ekki verið nægjanlega markmiðsmiðuð. Þannig getur félagsráðgjafinn fylgst með, frá upphafi, hvert einstaklingurinn hyggst stefna í vinnu eða námi og aðstoðað við að sækja þau meðferðarúrræði sem einstaklingurinn hefur hug á. Félagsráðgjafar fangelsismálastofnunar verði síðan tengiliðir við félagsráðgjafa hjá félagsþjónustum sveitarfélaganna. Mikilvægt er að hafist sé handa við losun fanga í kerinu strax við upphaf afplánunar, svo málin tefji ekki losun fanga í samfélagið.

Eftir ár á dvalarleyfum fyrir utan fangelsi, hafi vistmaður unnið sér það inn, fái vistmaður tækifæri á 48 stunda leyfi á 3 mánaða fresti, sem bætast við mánaðar dvalarleyfin. Þá er verið að hugsa til að menn virki samband við sína nánustu, börn, maka, foreldra, systkin. Því í 14 tíma leyfi er mikið um stress og áreiti fyrir vistmenn, þeir reyna að gera allt á 12 tímum, og væri því hægt að eyða meiri tíma með hverjum og einum án mikils stress.

Þegar einstaklingur afplánar á áfangaheimili Verndar verði 48 stunda leyfin helgarleyfi sem gildi áfram að lágmarki 3 mánað fresti eða oftar eftir samkomulagi við Vernd. Algengt er að einstaklingar sem eru að feta sig út í lífið taki að sér störf í þjónustugreinum og iðnaði. Hvort sem um er að ræða starf í verslun, byggingarvinnu eða skyndibitastað er vinnutíma vart lokið um kl. 17:00. Þannig að einstaklingur geti lokið störfum og ferðast á dvalarstað. Þá eru dæmi um að nám, s.s. nám til matsveins og háskólanám í fjarnámi, hefjist kl. 17:00 og standi fram eftir kvöldi. Ekki er séð að slíkar hömlur, sem þær að vera á dvalarstað sínum milli kl. 18:00 og 19:00, þjóni sérstökum tilgangi enda gengst einstaklingurinn undir að ávallt sé hægt að ná í hann símleiðis.

Að reglan verði sú að sé vistmaður búin að vinna sér inn rétt til dvalar fyrir utan fangelsi verði það fært úr 30 daga fresti og yfir í 12 leyfi á ári. Samkvæmt heimildum frá Kriminalforsorgen í Danmörku hafa vistmenn rétt á leyfi til dvalar fyrir utan fangelsi á 3 vikna fresti, hvort sem það er dagsleyfi eða helgarleyfi. Nýti vistmaður sér ekki leyfið þá fellur það ekki út heldur safnast upp. Þ.e.a.s að ef 6 vikur líða frá því að vistmaður nýti sér leyfi, þá getur hann tekið út 2 í einu. Tilgangurinn er sá að vistmaður nýti sér þessi úrræði og haldi fast í tengsl sem hann hefur við ættingja og vini. Dæmi eru um að skjólstæðingur fangelsismálastofnunar verði af 2-3 dvalarleyfum á ári því hann er að hagræða og seinka leyfum í kringum viðburði sem eiga sér stað í hans persónulega lífi fyrir utan fangelsi, t.d afmæli ættingja.

Að reglan verði sú að nýti vistmaður sér ekki dvalarleyfi sem hann á rétt á verði hann ekki af því heldur eigi hann það inni og geti þá nýtt sér það næst þegar hann á rétt á dvalarleyfi. Dagsleyfi eru sérlega mikilvægur þáttur í að viðhalda tengslum við vini og vandamenn, því er núverandi fyrirkomulag verulega gallað þar sem fjöldi leyfa á ársgrundvelli fellur í raun niður þar sem oft geta liðið meiri en 30 dagar á milli leyfa.

Að lög um fullnustu refsinga á rafrænu eftirliti verði breytt þannig að dómþolar sem afplána á rafrænu eftirliti þurfi ekki að hafa fyrst afplánað á áfángaheimili Verndar heldur geti þeir strax hafið afplánun á rafrænu eftirliti. Þannig er opnað fyrir möguleikann á að dómþolar sem eru með styttri dóma hefji afplánun með rafrænu eftirliti. Það kemur í veg fyrir að dómþolar komist í kynni við vistmenn sem eru að afplána, eða hafa verið í afplánun, í fangelsum. Standist einstaklingur ekki þær kröfur sem gerðar eru til þeirra sem afplána undir rafrænu eftirliti sé viðkomandi hins vegar látinn afplána í opnu fangelsi. Þetta er einnig haft í huga fyrir fólk sem býr á landsbyggðinni.

Heimildir til að veita einstaklingum reynslulausn, helming eða á milli ½ og 2/3, hafa verið lítið nýttar. Nauðsynlegt er að meta, t.d. ef einstaklingur er kominn á skrið í námi, hvort vænlegra sé til árangurs að veita reynslulausn fyrr í einhverjum tilfellum þannig að viðkomandi geti tekið þátt í verklegum hluta náms eða að öðru leyti skapa samfellu – og framgang – í uppbyggjandi starfi sem sé líklegt til að einstaklingurinn snúi síður í fangelsi að nýju.

Að reglur um rafrænt ökklaband verði uppfærðar og lagaðar að reglum Verndar þannig að þeir sem fara af Vernd og yfir í rafrænt fái ekki strangari og minna frelsi en þeir höfðu á Vernd. breyta þyrfti lögum og láta fangelsismálastofnun setja reglur um rafrænt í stað þess að hafa það bundið í lög.

Að samfélagsþjónusta sé lengd þannig að hægt sé að fá að afplána í samfélagsþjónustu ef dómur er að hámarki 2 ár. Í dag er þetta tímabundið úrræði en mikilvægt er að festa þetta í lögum til framtíðar.

Að opnum séu úrræði sem tekur við föngum eftir afplánun eins og áfangaheimili með valdeflandi dagskrá. Að íbúðarúrræði fyrir þennan hóp séu sett á dagskrá í samstarfi við viðkomandi sveitarfélög.

Að þróuð verði ný meðferðarúrræði fyrir þennan hóp sérstaklega því þau eru ekki til á Íslandi í dag.

Að fleiri opin fangelsi séu opnuð um landið og þau skilgreind á annan hátt og tekið mið af hvernig þau eru á norðurlöndunum.

Að biðlistum í afplánun sé eytt með fleiri úrræðum sem bæta bæði einstaklinginn sem samfélagið allt.